सेप्टेम्बर १० तारिखलाई विश्वभर आत्महत्या रोकथाम दिवसको रूपमा मनाइन्छ, जसको उद्देश्य आत्महत्याबाट हुने मृत्यु र मानसिक स्वास्थ्य समस्याप्रति जनचेतना फैलाउनु हो। यो दिनले समाजमा बढ्दै गएको मानसिक स्वास्थ्य संकटप्रति ध्यानाकर्षण गराउँछ। नेपालजस्तो देशमा, जहाँ आत्महत्याका घटना एक गम्भीर सामाजिक मुद्दाका रूपमा देखापरेका छन्, यस दिवसको महत्त्व झन् बढ्दो छ। “आत्महत्या रोकथाममा सबैको सहकार्य” भन्ने नाराका साथ नेपाल लगायत विश्वभरी नै यो दिवस मनाउन लागिएको हो ।
नेपालमा आत्महत्याको दर दिनानुदिन बढिरहेको छ। नेपाल प्रहरीको तथ्याङ्क अनुसार, प्रत्येक वर्ष हजारौंले आत्महत्या गर्छन्। पछिल्ला वर्षमा मात्र हेर्दा, यो संख्या अझै तीव्र रूपमा वृद्धि भएको छ। विशेष गरी, महामारीका कारण उत्पन्न तनाव, बेरोजगारी, आर्थिक असुरक्षा, र पारिवारिक कलहले आत्महत्याको जोखिमलाई थप बल दिएको छ। युवाहरुमा बढ्दो बेरोजगारी, मानसिक तनाव, र भविष्यप्रतिको अन्योलताले पनि यस समस्यालाई बढाइरहेको छ। ग्रामीण क्षेत्रमा आत्महत्या गर्ने दर उच्च भए पनि शहरी क्षेत्रमा पनि यो समस्या कम छैन। खासगरी किशोर र युवा वर्गमा आत्महत्या दर उच्च छ, जसले समाजका लागि गम्भीर चुनौती निम्त्याएको छ।
आत्महत्याको पछाडि धेरै कारणहरू हुन्छन्। मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरू जस्तै डिप्रेशन, एनक्साइटी, र अन्य मानसिक विकारहरू यसका प्रमुख कारण हुन्। साथै, आर्थिक समस्या, पारिवारिक दबाब, असफल प्रेमसम्बन्ध, र सामाजिक अलगावजस्ता कारकहरूले पनि आत्महत्याको जोखिम बढाउँछन्। नेपालमा अझै पनि मानसिक स्वास्थ्यलाई पर्याप्त महत्त्व दिइएको छैन, जसका कारण मानिसहरू आफ्नो समस्या अरूसँग खुल्न सक्दैनन्। यो मौनता अन्ततः आत्महत्या जस्तो गम्भीर कदमसम्म पुर्याउँछ।
आत्महत्याको रोकथाम एकदमै चुनौतीपूर्ण भए तापनि असम्भव भने होइन। यसको लागि सबैभन्दा पहिला मानसिक स्वास्थ्यलाई प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ। यसका लागि समाजले मानसिक स्वास्थ्य सम्बन्धी खुला संवादलाई बढावा दिनुपर्छ। मानसिक स्वास्थ्य सेवाहरूमा पहुँच बढाउनका लागि राज्यले विशेष नीति र कार्यक्रमहरू ल्याउनु पर्छ। नेपालमा अहिले पनि ग्रामीण क्षेत्रका मानिसहरूले उचित मानसिक स्वास्थ्य परामर्श पाउन सकेका छैनन्। सरकारले गाउँगाउँमा मानसिक स्वास्थ्य विशेषज्ञ र काउन्सिलरहरू पुर्याउने प्रयास गर्नुपर्छ।
विद्यालय र कलेजस्तरमा मानसिक स्वास्थ्य शिक्षाको अनिवार्य कार्यक्रम ल्याइनुपर्छ। विद्यार्थीहरूलाई कसरी आफ्नो भावनात्मक समस्या समाधान गर्ने भन्ने कुरा सिकाउन आवश्यक छ। यसले आत्महत्या जस्ता घटनाहरूलाई कम गर्न सहयोग पुर्याउन सक्छ। साथै, आत्महत्याका जोखिममा रहेका व्यक्तिहरूको चाँडै पहिचान गरेर उनीहरूलाई मनोवैज्ञानिक परामर्श दिनुपर्ने आवश्यकता छ। परिवार र साथीभाइहरूले पनि यस्तो अवस्थामा मानसिक सहयोग प्रदान गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन्।
आत्महत्या रोकथाममा परिवार, समुदाय र सिंगो समाजको भूमिका महत्त्वपूर्ण हुन्छ। मानिसहरूले आफ्नो मानसिक स्वास्थ्य समस्याबारे खुलेर कुरा गर्न सहज महसुस गर्न सक्ने वातावरण बनाउनुपर्छ। मानसिक स्वास्थ्यसम्बन्धी कलंक हटाउन सबैले मिलेर काम गर्नुपर्छ। आत्महत्या रोकथामका लागि हरेक व्यक्तिले आफ्नो वरपरको मानिसहरूप्रति संवेदनशीलता देखाउनु पर्छ। आत्महत्या रोक्न हामी सबैले सहयोगी र सहानुभूतिपूर्ण व्यवहार अपनाउनु आवश्यक छ।
आत्महत्या रोकथामका लागि राज्य, समाज, र हरेक व्यक्तिको जिम्मेवारी हुन्छ। मानसिक स्वास्थ्यको उचित व्यवस्थापन, संवेदनशीलता, र सहानुभूतिपूर्ण व्यवहारले आत्महत्या रोकथाममा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ। आत्महत्या कुनै पनि समस्या समाधान होइन, र हामीले यो सत्य समाजका हरेक तहमा पुर्याउनुपर्छ। आत्महत्या रोक्न सकिन्छ, तर यसका लागि हामी सबैको सामूहिक प्रयास अपरिहार्य छ।
