“मेरा साना दुखले आर्ज्याको मुलुका होइन । यो मुलुक चार जात छत्तीस वर्णको साझा फुलबारी हो।”
यस्तो महान् विचारका आदर्श व्यक्तित्व हुन् पृथ्वीनारायण शाह । नेपाल एकीकरणका महानायक पृथ्वीनारायण शाहको आज ३०२ औं जन्मजयन्ती। आज उनैको सम्झनामा देशभर विभिन्न कार्यक्रम गरी मनाइँदै छ । टुक्रा टुक्रा विभिजित देश नेपाललाई उनले एकमालाम गास्न सुरु गरेका थिए । देशलाई एक सुत्रमा बाधेर जीवका अन्तिम क्षणमा भविष्यका पुस्तालाई काम लाग्ने गरी उनले दिव्य उपदेश दिएका थिए ।पृथ्वीनारायण शाहको निधन ५२ वर्षको उमेरमा वि.सं. १८३१ माघे सङ्क्रान्तिका दिन नुवाकोटको त्रिशूली र तादीको दोभान देवीघाट मोहनतीर्थमा भएको थियो ।
नेपालको भू-अवस्थितिको आत्मबोध गरेका पृथ्वीनारायण शाहले राष्ट्रलाई सुदृढ र समृद्ध बनाउन तथा मुलुकको अविच्छिन्न एकतालाई बलियो बनाइराख्न सदा स्मरणीय सन्देश छाडेर गएका छन् । उनका दिव्यउपदेशले राष्ट्रिय आत्मनिर्भरता हासिल गर्नका लागि आवश्यक सीप र क्षमता विकास गर्नुपर्ने खाँचोलाई दर्शाएका छन् ।
राष्ट्रभक्ति र देशप्रेमी सबै नेपालीहरूको एकताका सूत्रधार तथा विशाल नेपालको निर्माणकर्ता पृथ्वीनारायण शाहको प्रेरणाको सन्देशले स्वाभिमानी वीर गोर्खाली सम्पूर्ण नेपालीहरूको उत्साह र उमङ्गको साथ राष्ट्रिय एकता दिवस तथा पृथ्वी जयन्ती हरेक पौष २७ गते राष्ट्रिय चाडको रूपमा पृथ्वी नारायण शाहको स्मरणमा श्रद्धा सुमन अर्पण गर्दै गर्दा राष्ट्रिय एकताको अझ धेरै ऊर्जाशील शक्ति प्रदान गरेको छ।
विश्व महान् चित्रमा नेपालको अस्तित्व र संसार भरी नेपालीहरूको महत्त्वलाई उच्च सम्मान र सहअस्तित्व कायम गराउने राष्ट्र निर्माता पृथ्वी नारायण शाह नै हुन। यदि नेपाल देश नभएका भए हामी अहिले नेपाली पहिचानले परिचित हुन सक्ने थिएनौं।
पृथ्वीनारायण शाहले सुरू गरेको एकीकरण अभियानले नेपाल राज्यको सिमाना पूर्वमा टिष्टा नदी, दक्षिणमा मगध र पश्चिममा सतलज नदीसम्म विस्तार भयो। नेपाल अंग्रेज युद्धपछि सुगौली सन्धिसम्म यो भूभाग नेपालको अधिनमा थियो।राष्ट्रनिर्माता शाह पहाडी राज्य गोरखाका राजा नरभुपाल शाह तथा रानी कौशल्यावतीका छोरा थिए। पृथ्वीनारायण शाहका दिव्य उपदेश अहिले पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छन् ।
पृथ्वीनारायण शाह र अन्य शाहवंशीय राजाहरुले इतिहासमा निर्वाह गरेको भूमिकालाई जनआन्दोलनको क्रममा अतिरञ्जित तरीकाले व्याख्या गर्ने प्रयास गरिएको थियो, उनलाई बाईसे चौबीसे राजा रजौटाहरुको साना साना राज्य समाजलाई एकताबद्ध बनाएको एउटा ऐतिहासिक राष्ट्रपिताका रुपमा स्थापित गरिएन, उनलाई इतिहासमा आफ्नो भूमिका निर्वाह गरेको एउटा सीमा सहितको शासकका रुपमा हेर्ने गरियो र पृथ्वीनारायण शाह पछिका शासकहरुले पनि नेपाली मुद्रामा राष्ट्र निर्माताको नभै आ–आफ्नै तस्वीर देशको मुद्रामा अंकित गरे । यसबाट राष्ट्रनिर्माण कार्यमा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्याउने व्यक्तित्त्वहरुको सम्मानमा हामीहरू कतै कन्जुस्याइँ त गरेका छैनौं ।
हेरौं उनले दिएका केही दिव्य उपदेशः
आर्थिक नीति
-खानी भएको ठाउँमा गाउँ छ भने त्यसलाई अरू जग्गामा सारेर खानी चलाउनू, गह्रो बन्ने जग्गामा घर भए पनि अरू जग्गामा सारी कुलो काटी खेत बनाई आवाद गर्नू ।
-कपडा बुन्न जान्नेलाई नमुना बनाई देखाइदिनु
-‘आफ्ना देशको जिनीस् जरिबुटि देस लैजानू र नगद षैचनू । नगद षैचि राषनू र प्रजा मोटा भया दर्बार बलियो रहन्छ । राजाका भन्डार भन्याका रैतानहरु हुन् ।
विदेश नीति
-‘यो राजे दुई ढुंगाको तरुल जस्तो रहेछ। चीन बादशाहसित ठुलो घाहा राष्नु। दषिन समुद्रको बादशाह सित पनि घाहा त राख्नु। तर त्यो महाचतुर छ। हिन्दुस्थाना दबाईराख्या छ। सरजिमी मा परिरहेछ हिन्दुस्थाना जाग्यो भने कठीन पर्ने छ भनी किल्ला खोज्न आउन्या छ।’
-‘भोटको घाहा कालु पांडेका सन्तानलाई नछुटाउनु’
आन्तरिक नीति
-मेरा साना दुखले आर्ज्याको मुलुका होइन । यो मुलुक चार जात छत्तीस वर्णको साझा फुलबारी हो। सबै मिली यसको सम्भार गर्नु भन्ने उनको सन्देश थियो ।
-‘अन्याय मुलुकमा हुन नदिनू । निञानिसाप बिगान्र्या भन्याको घुस दिन्या र घुस षान्या हुन् । ईन दुईको ता धन जीव गरी लियाको पनि पाप छैन, ई राजाका महासतुर हुन् ।’
-अदालथमा पनि ठकुरि जाँची डिठ्ठा राख्नू, मगर जाँची विचारी थाप्नू, कचहरिपिछे एक एक पण्डित राखी न्याय शास्त्रबमोजिम अदालत चलाउनू । अदालतको पैसा दर्बारभित्र नहुल्नू ।
तत्कालीन नेपालको राजनीतिक, आर्थिक सामाजिक तथा भुराजनीतिक अवस्थाका कारण नेपालको एकिकरण एउटा अपरिहार्य आवश्यकात थियो। उक्त आवश्यकतालाई पृथ्वीनारायण शाहले चिने र नेपालको एकीकरणमा नेतृत्वदायी भूमिका खेलेर महत्वपूर्ण योगदान दिएका थिए। पृथ्वीनारायण शाहले नेपालको एकीकरण गर्नुका साथै ब्रिटिस साम्राज्यबादबाट नेपालको राष्ट्रियताको रक्षाका लागि महत्त्वपूर्ण योगदान दिएका थिए।